Vaak dodelijke afloop ongeval door verkeerde inrichting wegberm

In 2017 waren er 63 dodelijke verkeersongevallen op rijkswegen. Aanrijdingen met een obstakel in de berm, zoals een boom of greppel, kwamen het vaakst voor: 25 keer. De ongevallen ontstonden vaak doordat bestuurders niet opletten of bewust risico’s namen. De ernst van de afloop werd voor een belangrijk deel bepaald door de inrichting van de berm.

Dat blijkt uit onderzoek van SWOV in opdracht van Rijkswaterstaat naar dodelijke ongevallen op rijkswegen in 2017. Hoofddoel van het onderzoek was lessen trekken van de ongevallen. Hiermee kunnen maatregelen worden genomen om vergelijkbare ongevallen in de toekomst te voorkomen, is het idee.

Dat is relevant. Het aantal verkeersdoden is enorm gestegen. In 2018 kwamen 678 mensen om door verkeersongevallen in Nederland. Dat zijn 65 verkeersdoden meer dan in 2017. Toen kwamen 613 mensen om, 16 dodelijke slachtoffers minder dan in 2016. Let wel, dit gaat om ongevallen op alle wegtypen en met allerlei soorten vervoersmiddelen.

Patroon

678 verkeersdoden is veel als je het vergelijkt met afgelopen jaren. Het is het hoogste aantal sinds 2010. De laatste piek was in 2009: toen waren 720 verkeersdoden te betreuren. Het leek sindsdien de goede kant op te gaan: zowel in 2013 als in 2014 stond de teller op 570 slachtoffers.

Aan de hand van politiegegevens en beeldmateriaal van de ongevalslocaties gingen de SWOV-onderzoekers voor elk ongeval na welke factoren een rol speelden bij het ontstaan en de afloop van dat specifieke ongeval. Vervolgens keken ze welke ongevalspatronen regelmatig terugkomen en welke factoren daarbij een belangrijke rol spelen.

Matrixborden

In 2017 waren er 63 dodelijke verkeersongevallen op rijkswegen. De ongevalstypen die het meest voorkwamen waren, zijn: aanrijdingen van een obstakel in de berm (25), kop-staartaanrijdingen (21) en frontale aanrijdingen (8).

In het ontstaan van de ongevallen is een patroon te zien. Bijvoorbeeld dat bestuurders niet opletten of zelfs bewust risico’s namen. Dit varieerde van alcoholgebruik (6-9 ongevallen), drugsgebruik (5), afleiding (8), te hoge rijsnelheid (5) tot roodlichtnegatie (2).

Ook de staat van de infrastructuur speelde een rol bij het ontstaan van ongevallen. Het gaat om het ontbreken of het niet functioneren van matrixborden op filegevoelige locaties (4 keer) en het ontbreken van een fysieke rijrichtingscheiding op enkelbaanswegen (5).

Geen gordel

Ook in de factoren die een rol speelden bij de afloop is een rode draad te ontwaren. De ernst werd voor een belangrijk deel bepaald door de inrichting van de berm. Er stonden vaak obstakels die niet of niet op de juiste wijze waren afgeschermd. Een groot deel stond zelfs te dicht bij de kantstreep.

Van de 58 overleden inzittenden van een motorvoertuig droegen er 18 geen gordel

Het gebruik van beveiligingsmiddelen speelde ook een rol. Al bieden, benadrukken de onderzoekers, bijvoorbeeld airbags en gordels geen bescherming tegen alle vormen van geweldsinwerking. Van de 58 overleden inzittenden van een motorvoertuig droegen er 18 geen gordel.

Deze resultaten komen sterk overeen met de conclusies van een vergelijkbaar onderzoek over 2016.

Obstakelvrij

Op grond van de meest voorkomende factoren voor het ontstaan en de afloop van de bestudeerde ongevallen selecteerden de onderzoekers ‘kansrijke’ maatregelen. De nadruk lag daarbij op infrastructurele maatregelen omdat Rijkswaterstaat, de opdrachtgever van het onderzoek, die als wegbeheerder zelf kan implementeren.

De ‘meest kansrijke maatregel’ voor een ‘aanzienlijke reductie’ van het aantal dodelijke ongevallen op rijkswegen is gericht op het obstakelvrij inrichten van bermen. Dat betekent: bermen voorzien van een ruime obstakelvrije zone die past bij de snelheidslimiet ter plaatse, in combinatie met een flexibele afschermings­constructie aan het einde van de obstakelvrije zone.

Geleiderails

Ook met het bijplaatsen van matrixborden boven de weg is winst te behalen. Op lang niet alle rijkswegen zijn ze te vinden. Zulke borden kunnen weggebruikers waarschuwen voor een naderende file. Daarmee kunnen ongevallen in de staart van een file worden voorkomen. Vooral op plekken waar snel files ontstaan is dit waardevol, stellen de onderzoekers. Dat vraagt volgens hen van Rijkswaterstaat om zulke plekken in kaart te brengen.

Tekst gaat verder onder de foto

Frontale aanrijdingen op enkelbaanswegen kunnen worden voorkomen door deze wegen te voorzien van een fysieke rijrichtingscheiding. Er is echter vaak geen ruimte voor een geleiderailconstructie. In het buitenland wordt als alternatief de cable barrier toegepast, leggen de onderzoekers uit. Daar zijn volgens hen goede ervaringen mee.

Ook gedragsmaatregelen kunnen bijdragen aan een reductie van het aantal dodelijke ongevallen op rijkswegen. Denk aan voorlichting aan weggebruikers over de gevolgen van afleiding, vermoeidheid en ziekten die de rijgeschiktheid kunnen beïnvloeden.

Snelheidscontroles

De onderzoekers wijzen ook op een type voorlichting dat dichter bij de rol van Rijkswaterstaat past: informatievoorziening over vragen als ‘Wat te doen als je bij een ongeval midden op de autosnelweg stil komt te staan?’ en ‘Hoe verklein je de kans op een achteraanrijding als je een file nadert?.’

De rol van een te hoge rijsnelheid kan volgens de onderzoekers over het algemeen worden teruggebracht door snelheidscontroles, mits de pakkans groot is en de snelheidslimiet geloofwaardig. Datzelfde geldt eigenlijk ook voor controles op afleiding en op alcohol en drugs in het verkeer.

Tenslotte is er winst te behalen bij het (op de juiste wijze) dragen van de veiligheidsgordel.