Overheid overlegt met OV-sector over cruciaal financieel vangnet

De OV-sector heeft het moeilijk en lijdt nog altijd onder de nasleep van de coronacrisis. De reizigersaantallen zijn nog niet op het oude niveau. Als de reiziger niet massaal terugkeert in de laatste maanden van het jaar, dan dreigt een grote afbreuk: 30% minder bussen, treinen, trams en metro’s. De OV-sector klopt donderdag met een laatste poging aan bij de overheid voor een financieel vangnet.

Een stuk ingediend bij de overheid door Interprovinciaal Overleg (IPO) en vervoerrregio’s VRA en MRDH vat het probleem van de OV-sector goed samen: “De dienstregeling van metro, tram en bus zal zonder financieel vangnet van het Rijk in 2023 verder verschralen. Deze forse en impactvolle afschaling van gemiddeld 30% is noodzakelijk omdat onvoldoende zekerheid bestaat dat de reizigers komend jaar weer zijn teruggekeerd.”

Bij het zogenoemde rondetafelgesprek gaan belangenorganisaties, kennisinstituten en vervoerders in gesprek met de verschillende partijen van de Tweede Kamer. Met dit gesprek probeert de OV-sector de overheid duidelijk te maken dat de financiële steun voor het openbaar vervoer noodzakelijk is om Nederland bereikbaar te houden, en met name in relatie tot de woningbouwopgave en andere maatschappelijke uitdagingen. Zonder een volwaardig OV-netwerk is het heel moeilijk om de klimaatdoelen te halen, zo luidt de dringende oproep van de OV-sector.

Overbruggingsperiode

Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid heeft verschillende scenario’s uitgewerkt. In de basisraming verwachten zij dat het bezettingsniveau van het openbaar vervoer in 2023 één procent onder 2019 komt. In het een alternatief scenario, waar de oorlog in Oekraïne voor een terugslag zorgt én de kwaliteit van het OV niet verbetert, is het bezettingsniveau in 2023 vier procent onder het niveau van 2019. Terwijl het huidige niveau zo’n twintig procent onder het niveau van 2019 ligt.

Op lange termijn is de boodschap eenduidig: groei. In 2026 ligt het niveau in de basisraming acht procent boven de bezettingsgraad van 2019, en in de alternatieve raming twee procent. Het kennisinstituut wil wel duidelijk maken dat de toekomst onzeker is. “Het jaar 2022 is bij het uitbrengen van deze trendanalyse nog niet op de helft, dus de feitelijke ontwikkelingen kunnen anders uitpakken.”

Het financiële vangnet waar de OV-sector om vraagt is dus voor de overbruggingsperiode. Op lange termijn wordt groei verwacht en is steun helemaal niet nodig. Het zou daarom destructief zijn om nu vervoersbedrijven te laten bezuinigen, terwijl ze vervolgens in de verdere toekomst weer moeten gaan groeien.

RET, GVB en HTM zijn duidelijk op dit punt. “OV-bedrijven zijn kapitaal- en arbeidsintensief. Daardoor vragen kostenbesparingen tijd: afscheid nemen van mensen en materieel kost op zijn minst negen maanden. Daarom pleiten wij nú voor zekerheid.” Als die zekerheid niet komt dan is alleen al RET genoodzaakt om 400 arbeidsplaatsen te schrappen. Deze operatie is al in voorbereiding.

“Het zou penny wise, pound foolish zijn, want we maken twee keer kosten”, laten de vervoersbedrijven weten. “We maken frictiekosten bij het afscheid nemen van mensen en materieel en vervolgens kosten om ze weer aan te trekken op te leiden – als het al lukt te zijner tijd om geschikte mensen te vinden.”

OV-autoriteiten willen 500 miljoen

Het kabinet heeft meermaals aangegeven dat ze geen financieel vangnet willen geven. Staatssecretaris Vivianne Heijnen noemt herhaaldelijk dat de decentrale overheden het financiële gat zelf moeten dichten. Dat vinden de vervoerbedrijven RET, HTM en GVB een bijzonder slecht idee. “De subsidie voor vervoerregio’s loopt namelijk al jaren terug.” Dat terwijl juist investeringen gevraagd worden om de toename van voertuigen, rails en reizigers aan te kunnen.

Wat de OV-sector vraagt is een garantstelling als onderdeel van een maatregelenpakket. “Het vangnet van het Rijk aan decentrale OV-autoriteiten zal worden ingeroepen indien de reizigersinkomsten in 2023 daadwerkelijk achterblijven bij het pre-coronaniveau van 2019”, schrijft IPO in samenwerking met de vervoersregio’s VRA en MRDH. “De risicomarge is 500 miljoen, waarbij de helft toegerekend kan worden aan NS. Voor een bedrag van 100-250 miljoen kan het Rijk dus de beschikbaarheid van bus, tram en metro voor de reiziger garanderen en biedt het Rijk perspectief in de noodzakelijke bijdrage van het OV in de maatschappelijke opgaven daarna.”

Sneller op zoek naar auto

Mocht deze financiële steun niet worden toegekend dan heeft dat grote consequenties. Gemiddeld zal het voorzieningsniveau per concessie dertig procent lager liggen dan in 2019. Dat betekent dat niet dat er over de hele dag dertig procent minder openbaar vervoer rijdt, maar juist dat bijvoorbeeld in de vroege ochtenden, late avonden en weekenden de frequenties van busvervoer naar stedelijk gebied verder zullen afschalen.

Als op die momenten minder of geen openbaar vervoer rijdt, dan is het land niet meer bereikbaar en kunnen inwoners zonder auto niet meer goed naar de voorzieningen in een stad. Mensen met een auto zijn juist geneigd ook vaker de auto te pakken met alle problemen van dien. Er dreigt volgens de vervoersbedrijven een negatieve spiraal die indruist tegen de ambities van dit kabinet. “Door een verslechterd OV-aanbod gaan reizigers op zoek naar – vaak blijvende – alternatieven. De ervaring leert dat een reiziger die een tweedehands auto koopt, buitengewoon moeilijk terug te winnen is. Het mogelijke gevolg is dat de reizigersaantallen nog verder teruglopen, met nieuwe bezuinigen tot gevolg.”

“Voor grote steden is dat een rampscenario. Nu al overbelaste wegen lopen verder vol. Stadscentra en aanrijroute slibben dicht en de uitstoot groeit. Woningen – nieuw en bestaand – worden minder goed bereikbaar. Ook de gebieden rondom de steden worden getroffen. Daar rijden de minst rendabele lijnen die snel in beeld komen bij bezuinigingsrondes. Grote groepen toch al kwetsbare Nederlanders kunnen dan niet meer of moeilijker naar school, werk, het ziekenhuis of andere essentiële voorzieningen.”

Donderdagmiddag probeert de OV-sector met een laatste oproep in de Tweede Kamer met behulp van een rondetafelgesprek de noodzaak van een financieel vangnet duidelijk te maken. Bij het gesprek schuiven TU Delft, KiM, NS, FMN, RET, vervoersregio’s, Rover en IPO aan samen met verschillende politieke partijen.

Lees ook:

• Niels van Oort TU Delft: ‘Sommige reizigers zijn we gewoon structureel kwijt’