Loslaten aanbestedingen grote steden lost niets op

OPINIE- “De grote steden kunnen zelf bepalen of ze het openbaar vervoer zullen aanbesteden of niet.” Het klinkt goed, maar er is niets opgelost. De Kamermeerderheid verkoopt knollen voor citroenen. De besturen van de stadsregio’s krijgen te maken met onoverzichtelijke problemen. Dat vindt Jan Zaaijer, vice-voorzitter van Koninklijk Nederlands Vervoer. Lees hieronder zijn standpunt op OVpro.nl.

‘De Tweede Kamer heeft een initiatiefwet aangenomen die ten doel heeft het openbaar vervoer van de gemeentebedrijven van Amsterdam, Rotterdam Den Haag en Utrecht te beschermen tegen concurrentie. Een verderfelijke gedachte, omdat de prijs van goed openbaar vervoer in de open markt flink wat lager ligt dan de prijs in de gesloten markt. Maar er is meer. De initiatiefwet creëert problemen voor de stadsregio’s.

Met deze problemen is onvoldoende rekening gehouden. Het is ondoenlijk de helft van de markt van regionaal openbaar vervoer af te sluiten ten gunste van sommige overheidsbedrijven. Al slaagt men hier aanvankelijk in, op den duur houdt dit geen stand. De Eerste Kamer doet er goed aan de initiatiefwet te verwerpen.

Uitbesteden

Een gemeente hoeft het werk dat men heeft niet uit te besteden. Men kan zijn eigen wegen aanleggen, een eigen girodienst instellen of zijn eigen potloden maken. Echter, als een gemeente of een andere overheid werk uitbesteedt, moet dat op een eerlijke manier gebeuren. Alle bedrijven moeten op gelijke voet in aanmerking komen voor een opdracht.

Voor het openbaar vervoer ligt dit principe vast in de EU verordening van 2007. Het is in Nederland verboden regionaal openbaar vervoer te verrichten zonder dat een openbare aanbesteding heeft plaatsgevonden. In de initiatiefwet wordt dit verbod opgeheven voor de drie Hollandse stadsregio’s en de stadsregio Utrecht. Voor 15 andere overheden gebeurt dit niet. Hier komt nog narigheid van.

Discriminatie

Is het bestuur van de stadsregio Amsterdam verstandiger dan het provinciebestuur van Noord-Brabant? In ieder geval is het openbaar vervoer van de stadsregio Utrecht niet ingewikkelder dan dat van de provincie Gelderland. Het vervoer van de stadsregio Rotterdam is niet ingewikkelder dan dat van de vervoersregio Stockholm.

Stel, de Hollandse stadsregio’s krijgen de keuze: zelf doen of aanbesteden. Deze stadsregio’s hebben geen openbaar vervoerbedrijf, dat ligt bij de centrumgemeente. De stadsregio kan het vervoer niet onderhands gunnen aan een bedrijf van iemand anders. Dat is strijdig met het gelijkheidsbeginsel en met het vereiste van non-discriminatie.

Regels

De regels die gelden voor het verstrekken van overheidsopdrachten zijn belangrijk. Een openbare aanbesteding gaat belangenverstrengeling tegen en zorgt ervoor dat de overheid niet teveel betaalt voor de diensten die zij aanbiedt aan haar burgers. Het gemeentebedrijf kan worden verkocht aan de stadsregio. In deze situatie kan de stadsregio het vervoer zelf uitvoeren zonder dat aanbesteden aan de orde komt. Maar er zijn consequenties.

De gemeenten die naast de centrumgemeente deel uitmaken van de stadsregio worden, direct of indirect, aandeelhouder van een groot openbaar vervoerbedrijf. Wil men dit? Constructies, waarin de zeggenschap wel, maar de eigendom niet wordt overgedragen, zijn niet geloofwaardig. De eigenaar van het bedrijf heeft altijd een doorslaggevende bevoegdheid.

Zelfstandigheid

Er is geen ruimte voor zelfstandigheid van het stadsregio bedrijf. Volgens de EU verordening moet het bestuur van de stadsregio het bedrijf besturen op dezelfde manier als de andere ambtelijke diensten van de stadsregio. De HTM bijvoorbeeld, is een oude eerbiedwaardige onderneming, die al jarenlang zelfstandig werkt. Als men het bedrijf wil beschermen tegen concurrentie, komt hieraan een einde. In de toekomst krijgen we een groter regionaal Randstadbestuur, dat bevoegd zal zijn het openbaar vervoer te organiseren, in plaats van de huidige stadsregio’s.

Onder de huidige wetgeving zal dit gebeuren door het aanbesteden van verstandig ontworpen concessies. Gaan we dit bestuur opzadelen met het eigendom van een kolossaal openbaar vervoerbedrijf, dat ongeveer de helft van de markt omvat?

Belangen

Tenslotte de financiën. Om de belangen van de belastingbetaler te beschermen moet er een goede administratie worden gevoerd, waaruit blijkt dat het stadsregio bedrijf niet duurder is dan een ander openbaar vervoerbedrijf. Dat zal niet meevallen, want in de regel is een overheidsbedrijf minder efficiënt dan een particulier bedrijf.

Vroeg of laat zal er iemand aantonen dat er sprake is geweest van staatssteun. Dan is Leiden in last. Hoe hoog wordt de rekening en wie zal die betalen? Er moet onder tijdsdruk alsnog worden aanbesteed. De ellende is niet te overzien.’

Ir. Jan Zaaijer (1944) was van 1996 tot 2005 algemeen directeur van een openbaar vervoeronderneming. Hij is vicevoorzitter van Koninklijk Nederlands Vervoer en schrijft dit stuk op persoonlijke titel.