‘Marktwerking heeft gefaald, maak OV weer publiek’

Na twintig jaar marktwerking is de tijd aangebroken om het openbaar vervoer in Nederland weer volledig publiek te maken. Daarvoor pleiten SP-fractievoorzitter Lilian Marijnissen en Kamerlid Cem Laçin in een opiniestuk op de website van de politieke partij. De coronacrisis laat volgens hen nog maar eens zien dat de markt faalt en zou overheden kans bieden om onrendabele lijnen goedkoop over te nemen.

In de Tweede Kamer werd dinsdag een motie van Laçin verworpen, waarin hij de regering verzocht het onderhands gunnen van concessies landelijk mogelijk te maken. Als het aan SP ligt, komt naast het stadsvervoer ook het streekvervoer in handen van vervoersbedrijven die zijn opgericht door provincies en gemeentes en blijft NS in publieke handen.

Marijnissen en Laçin: “Alleen zo kunnen we ervoor zorgen dat het belang van reizigers en van de werknemers in het OV centraal komt te staan, niet de winsten van bedrijven die dat belang van tafel vegen als het ze niet uitkomt. Ons openbaar vervoer moet mensen van A naar B brengen, zo goedkoop, veilig en milieuvriendelijk mogelijk. De markt heeft laten zien dit niet te kunnen omdat zij alleen geïnteresseerd is in winstgevendheid.”

Verschraling

De SP’ers schrijven in hun opiniestuk dat het na twintig jaar tijd is om de balans op te maken om te zien ‘hoeveel de reiziger echt is opgeschoten’. Volgens de twee is er weinig terechtgekomen van het idee dat marktpartijen zo efficiënt mogelijk werken, waar de reiziger uiteindelijk profijt van heeft. Het OV zou juist geen betrouwbaar alternatief meer zijn voor reizigers door de verschraling in de regio.

“Degenen die geen alternatief kunnen betalen, komen vast te zitten in hun eigen omgeving. Ze worden ernstig beperkt in hun sociale mogelijkheden of kansen op de arbeidsmarkt. Voor het personeel biedt het ook geen voordeel. Door de georganiseerde concurrentie kwam er een kaalslag op de arbeidsvoorwaarden van chauffeurs en machinisten.”

Marijnissen en Laçin beschrijven een vicieuze cirkel, waarin de leegloop in het OV weer verder wordt versterkt door de marktwerking. “Want daar waar het openbaar vervoer een slecht alternatief is, worden mensen de auto ingejaagd. Zo wordt de exploitatie van het openbaar vervoer in deze regio’s nog onaantrekkelijker voor commerciële vervoersbedrijven. Dat is slecht voor mens en milieu.”

Coronacrisis

Om hun argument kracht bij te zetten, wordt gewezen op de aanbesteding voor de Valleilijn die onlangs geen inschrijvers opleverde. “Corona zorgt ervoor dat het aantal reizigers sterk is gedaald, waardoor het traject minder winstgevend is.” Daarmee lieten commerciële vervoerders de reiziger links liggen, aldus de SP’ers. De provincies Gelderland en Friesland besloten te kiezen voor een overbruggingsconcessie in plaats van tien jaar aanbesteden omdat de verwachting was dat er door corona geen goede inschrijvingen zouden binnenkomen.

Dit zou nog maar eens bevestigen dat de markt faalt, aldus Marijnissen en Laçin. “Daarom is het tijd om na twintig jaar marktwerking ons openbaar vervoer weer volledig publiek te maken. Zeker in een tijd waarin KLM miljarden aan staatsteun krijgt maar ons openbaar vervoer steeds verder verschraalt. En juist nu commerciële vervoerders geen heil zien in voor hen onrendabele lijnen kan de overheid deze goedkoop overnemen.”

Goed functionerend systeem

Voor staatssecretaris Stientje van Veldhoven is de coronacrisis geen aanleiding om een einde te maken aan de marktwerking. Ze noemde openbaar aanbesteden afgelopen zomer in antwoord op Kamervragen een goed functionerend systeem. “Niemand had kunnen voorzien dat deze uitzonderlijke omstandigheden zouden optreden. De bedrijfsvoering van ieder bedrijf is hier niet tegen opgewassen, ongeacht of er sprake is van een commercieel bedrijf of een staatsdeelneming.”

Recent onderzoek wijst volgens Van Veldhoven uit dat het aanbod van OV, de efficiency en de klanttevredenheid in de afgelopen twee decennia over de hele linie is gegroeid. “Zowel bij aanbestede trajecten als daar waar het OV is inbesteed en onderhands gegund. Dit laat zien dat alle betrokkenen in de OV-sector heel goed werk leveren.”

Lees ook: Regionale vervoerders vechten door voor marktwerking op spoor