‘Focus bij OV-aanbesteding minder op concessiestart’

Opdrachtgevers doen er bij aanbestedingen van OV-concessies goed aan om zich minder te richten op het aanbod bij de start. Door de focus te verleggen naar meer ontwikkeling gedurende de looptijd worden risico’s voor vervoerders kleiner en zijn beleidsdoelen beter waar te maken.

Dat is een van de belangrijkste aanbevelingen uit de ‘Handreiking Wendbare OV-concessies’ van CROW-KpVV en DOVA. De focus kan bijvoorbeeld worden verlegd door stapsgewijze transitie naar volledig zero emissie toe te staan. Maar ook door in te zetten op geleidelijke groei van aanbod door te gunnen op gemiddelde vervoeromvang. Daardoor kunnen vervoerders financiële buffers creëren en met de samenstelling van de vloot inspelen op onverwachte ontwikkelingen.

Vervoerders accepteren grote onzekerheid

Het vergroten van wendbaarheid van concessies is al langer een thema en door de coronacrisis meer dan ooit gaan leven. De pandemie heeft duidelijk gemaakt dat concessies niet flexibel genoeg zijn ingericht. En al is het niet realistisch om op alle crises te zijn voorbereid; de onderzoekers spreken van een moment om te leren. Zeker omdat de concessieduur steeds langer wordt. Wat als bijvoorbeeld de opbrengsten van het studentenreisproduct substantieel wijzigen?

De huidige manier van aanbesteden maakt dat er minder oog en ruimte is voor dit soort ontwikkelingen, of ze nu voorzien zijn of niet. Terwijl vervoerders grote onzekerheid over rendement accepteren als ze een aanbesteding echt willen winnen. Daar komt bij dat de risico’s afgelopen jaren alleen maar groter zijn geworden door investeringen in zero emissiematerieel.

Wat als de opbrengsten van het studentenreisproduct substantieel wijzigen?

Wegvallen van zekerheden

De handreiking, gericht aan OV-autoriteiten, is bedoeld om beter en makkelijker op dit soort (on)voorziene ontwikkelingen te kunnen inspelen. De onderzoekers van Goudappel, MuConsult, inno-V en Significant Synergy baseerden zich op eigen kennis en ervaringen, interviews met vervoerders en praktijkvoorbeelden. Dat resulteerde in dertig voorgestelde acties en maatregelen.

De onderzoekers zijn ervan overtuigd dat meer wendbaarheid een positieve bijdrage levert aan het realiseren van beleidsdoelen. Met name wanneer deze niet volledig vastliggen maar gedurende de concessie kunnen doorontwikkelen, bijvoorbeeld na verkiezingen. Daarmee willen ze de vrees van OV-autoriteiten wegnemen dat meer flexibiliteit samengaat met het wegvallen van zekerheden.

Inbestede concessies als voorbeeld

Het verleggen van de focus op ontwikkeling in plaats van op het aanbod bij het aanbestedingsmoment, is dus een van de belangrijkste aanbevelingen om tot meer wendbaarheid te komen. De onderzoekers vergelijken dit met de gang van zaken bij inbestede concessies. Als dit wordt gecombineerd met de voordelen van een aanbesteding – een aanbod onder gunningsdruk – zouden meer wendbare én kwalitatief goede concessies mogelijk zijn.

Dit vraagt om meer oog voor gezamenlijke ontwikkeling van het vervoeraanbod door de opdrachtgever en vervoerder. Een van de aandachtspunten luidt om niet altijd ‘naar meer’ te streven, oftewel: genoeg is genoeg in het programma van eisen. Verder zijn een drie- of vierjaarlijkse herijkingsprocedure en het concreet maken van de gewenste ontwikkelingen nodig.

Meer wendbare én kwalitatief goede concessies zijn mogelijk

Pas op de plaats in ZE-transitie

De vervoerders zelf zijn ook aan zet. Zij kunnen bijdragen aan meer wendbaarheid door flexibeler om te gaan met de dienstregelingprocedure, personeel en materieel. Dit laatste vraagt om medewerking van de opdrachtgever, die daarmee voor een dilemma komt te staan. Meer flexibiliteit ten aanzien van materieel kan namelijk niet zonder pas op de plaats te maken in de snelle transitie naar zero emissie.

Andere oplossingsrichtingen worden onder meer gezocht in het maken van heldere procesafspraken voor bijzondere omstandigheden, meer aandacht voor risicomanagement en meer informatie uit de markt halen tijdens de voorbereiding van de aanbesteding. Belangrijk is volgens de onderzoekers om de dertig aanbevelingen altijd in onderlinge samenhang te beschouwen. Ze kunnen elkaar namelijk versterken, maar ook elkaars effecten onderuithalen.

Bekijk hier de volledige ‘Handreiking Wendbare OV-concessies’

Lees ook:

• Hoe kan het nieuwe aanbesteden eruit gaan zien?
• Hermes-directeur: meer flexibiliteit in concessies brengt OV stap verder