Dienstregeling in coronatijd: ‘willen deze kans benutten’

De zomervakantie loopt ten einde en dat betekent dat de reguliere dienstregeling wordt hervat. Door corona ziet die er anders uit dan voorgaande jaren. Qbuzz rijdt sinds deze week in Groningen en Drenthe een flexibele dienstregeling die zich continu aanpast aan de drukte. Hoe zit die puzzel in elkaar?

“We hebben een vlakke dienstregeling gebouwd met daar bovenop een pluspakket”, legt landelijk operationeel en commercieel directeur Annemarie Zuidberg uit. Bussen rijden de rest van 2020 verspreid over de dag; de ‘traditionele kamelenbulten’ in de spits zijn getransformeerd tot kleinere ‘bulten’ zoals bij een paard. Wordt het toch te druk, dan staan voertuigen klaar om bij te springen. “We wilden experimenteren en deze kans benutten om te kijken of je de spreiding beter kan krijgen. Ook met het oog op volgend jaar.”

Scholen

Het werken aan een dienstregeling gaat flink anders dan ‘voor corona’. Er is onder meer afstemming nodig met scholen en bedrijven, die eveneens vanwege corona hun roosters aanpassen. “De meeste tijd zat in het maken van individuele afspraken met scholen in het voortgezet onderwijs”, zegt Michel van der Mark, directeur marktontwikkeling. “Niet elke school zit erop te wachten zich aan te passen. Daardoor kan spanning komen tussen vraag en aanbod.”

Dan is er nog het reisgedrag van forenzen, die voor de zomer voornamelijk thuis werkten en door het kabinet worden verzocht dat voorlopig te blijven doen. De praktijk moet uitwijzen in hoeverre en op welke momenten zij weer naar kantoor gaan. Wat als de groei van het aantal coronabesmettingen doorzet, of een tweede golf juist uitblijft? “Afhankelijk van die ontwikkeling gaan scholen en bedrijven zichzelf weer aanpassen. Het is fluïde en daar moeten we onze dienstregeling op regelen.”

Algoritme

Daarom plakt Qbuzz bovenop de vlakke basisdienstregeling en het pluspakket een ‘flexibele laag’ om dagdagelijks te anticiperen op onverwachte drukte. Concreet betekent dit dat 3 procent van de bussen op strategische plekken stand-by staat om direct de weg op te gaan. Zuidberg: “Zodat iedereen voldoende ruimte heeft om zich veilig te voelen en te kunnen reizen.” Andersom kan de frequentie worden aangepast als blijkt dat op een traject onnodige ritten worden ingezet.

Door het aantal check-ins met de OV-chipkaart af te zetten tegen de capaciteit, wordt gekeken wanneer een bus te vol dreigt te worden. “Je moet het zien als een soort Buienradar waarin het rood, oranje, geel of groen is. Per rit kunnen we per halte zien hoe druk het is”, zegt Van der Mark.

Een zelflerend algoritme wordt gevoed met deze data. Het is de bedoeling dat dit algoritme vooruit kan kijken, om zo te bepalen op welke dagen en tijdstippen extra bussen moeten worden ingezet. En uiteraard kunnen de chauffeurs melden wanneer het te druk is. “Maar onze systemen voorspellen en monitoren. Dat heb je ook nodig, want anders ga je op onderbuikgevoel reageren. We gaan op feiten bijsturen.” Het algoritme kijkt bijvoorbeeld ook naar de weersvoorspelling.

Werktijden

Ook buschauffeurs moeten zich aanpassen aan de nieuwe dienstregeling. “Die hebben allemaal een ander rooster gekregen. Normaal hebben we veel gebroken diensten waarbij je in de ochtend- en middagspits rijdt. Nu zijn er meer dagdiensten die langer doorlopen”, zegt Zuidberg. Tot minder werk zal het dit jaar niet leiden. “We zetten niet minder uren in, we verspreiden ze anders.”

Verspreid rijden leidt daarnaast tot uitdagingen met de laadinfrastructuur. Normaal gesproken worden elektrische bussen tussen de twee spitsmomenten in opgeladen. Daar is nu veel minder tijd voor en dat vraagt om andere laadstrategieën. “Soms wissel je bussen door. En je zal misschien extra palen moeten plaatsen om ze tussentijds toch een beetje bij te laden.”

Proef

Qbuzz verzorgt ook het busvervoer in de concessies in Utrecht en Drechtsteden, Molenlanden en Gorinchem, maar rijdt daar vooralsnog niet met een dienstregeling zoals in het noorden. “Groningen en Drenthe is voor ons een groot gebied waar we in feite alleen rijden. We hebben hier best veel invloed, goede contacten met instellingen, scholen en bedrijven en een opdrachtgever die proactief meedenkt en mee ontwikkelt”, aldus Zuidberg.

In wezen dient de flexibele dienstregeling in het noorden als test voor volgend jaar. “We hebben gezegd: laten we deze kans pakken om hier nu alvast vooruitlopend op 2021 vier maanden proef te draaien en de algoritmes vast te gaan vullen. Je wilt uiteindelijk op basis van die data slimmer het openbaar vervoer neerzetten, passend bij de nieuwe behoefte.”