Waar is de OV-reiziger gebleven?

Op de weg is het op momenten weer bijna net zo druk als voor de coronacrisis. In het openbaar vervoer is het daarentegen nog steeds beduidend rustiger dan normaal. Vorige week bedroeg het aantal gebruikers gemiddeld 35 procent ten opzichte van dezelfde dag vorig jaar, blijkt uit een analyse van Goudappel Coffeng. Die vaststelling was voor het mobiliteitsadviesbureau het startpunt van een onderzoek naar de vraag: naar welk vervoersmiddel is de voormalige OV-reiziger overgestapt?

Er is weer licht aan het eind van de (spoor)tunnel: na 1 juli zijn ook weer ‘niet-noodzakelijke reizen’ met het OV toegestaan. In de voertuigen mogen daarnaast meer mensen worden toegelaten. Die spreekwoordelijke tunnel was lang en donker: om de verdere verspreiding van het virus te voorkomen is direct na de uitbraak het OV-gebruik met diverse maatregelen ontmoedigd. De sterkste daling was tussen 9 en 16 maart, blijkt uit een analyse van Goudappel Coffeng: ineens zo’n 75 procent ten opzichte van dezelfde dagen vorig jaar.

In deze periode riep het kabinet iedereen op indien mogelijk thuis te werken, horeca en scholen gingen dicht, evenementen werden verboden en de 1,5 maatregel werd geïntroduceerd. Het credo van en voor de OV-bedrijven was sindsdien: reis alleen als dat echt noodzakelijk is. Hier is door de reiziger massaal gehoor aan gegeven. Veel reizigers werkten thuis of maakten hun reis met een ander vervoermiddel. Op het dieptepunt, begin april, was er nog maar een schamele 10 procent van de ‘normale’ vervoervraag over.

Pieken

Vanaf 27 april is het langzaamaan weer drukker geworden in het OV, vertelt Arthur Scheltes, OV-expert bij het mobiliteitsadviesbureau. “Nadat de grootste piek in het aantal coronabesmettingen voorbij was, zijn we het OV steeds weer wat vaker gaan gebruiken. Vooral op dagen dat het mooi weer was, maar ook in weekenden, zagen we pieken in het OV-gebruik.”

Sinds 1 juni rijdt het OV weer de ‘normale’ dienstregeling, waarin er 40 à 50 procent van de ‘normale’ capaciteit beschikbaar is om de 1,5 meter afstand te kunnen waarborgen. “Die capaciteit wordt gemiddeld genomen nog niet gebruikt”, ziet Scheltes. “Afgelopen week bedroeg het aantal OV-gebruikers ten opzichte van dezelfde dag vorig jaar gemiddeld 35 procent. En dat terwijl de verkeersdrukte op de weg bijna terug is op het normale niveau. Dit roept de vraag op wat er met de voormalige OV-reiziger is gebeurd? Blijft deze nog steeds netjes thuis of is hij overgestapt naar andere modaliteiten?”

Leeg

Deze vragen heeft hij beantwoord met een beroep op het Nederlands Verplaatsings Panel. Dit panel, een initiatief van Kantar, Mobidot en DAT.Mobility, bestaat uit een representatieve groep van meer dan vijfduizend Nederlanders. Het vormt zodoende een grootschalige informatiebron over verplaatsingsgedrag, motieven en achtergrondkenmerken van Nederlanders.

Hoe reist de voormalige OV-reiziger in de coronaperiode? “De coronacrisis heeft onze mobiliteitspatronen enorm doen verschuiven. We hebben een massale mobiliteitstransitie doorgemaakt. We zijn andere vervoersvormen gaan gebruiken en zijn we massaal thuis gaan werken. Treinen waren en bleven leeg en op een gegeven moment waren er zelfs minder auto’s op de weg dan tijdens de oliecrisis in de jaren 70.”

Figuur 2: Modal shift in de ochtendspits tussen week 10 (links) en week 15 (rechts). Bron cijfers: NVP BEELD Goudappel Coffeng

Als je kijkt naar een gemiddelde ochtendspits in week 10 (voor corona) en de ochtendspits in week 15 (het ‘dieptepunt’) zie je dat de OV-gebruiker massaal thuisblijft. Van de voormalige OV-reizigers die nog wel reizen is een geruime meerderheid overgestapt naar andere modaliteiten. 27 procent is overgestapt op de auto, 14 procent naar de fiets, terwijl 24 procent is gaan lopen.

Belangrijke vraag is of die omwenteling blijvend is. “Als je de berichtgeving over de verkoop van tweedehandsauto’s en e-bikes mag geloven, lijkt een belangrijk deel van de voormalige OV-reizigers geïnvesteerd te hebben in een andere modaliteit. Het is dan ook maar de vraag of zij nog terugkomen in het OV.”

Gegroeid

Scheltes werpt een blik in de toekomst. “We zijn weer wat verder en zien dat in week 23 inmiddels 21 procent van de voormalige OV-reizigers weer is gaan reizen en dat 79 procent nog steeds thuisblijft. Van de voormalige reizigers die wél reizen is nog steeds een ruime meerderheid overgestapt. Het aandeel auto blijft gelijk ten opzichte van week 10. Maar er zijn weer meer voormalige OV-reizigers gaan reizen en daardoor zien we hier een netto toename van het aantal autoritten. Het aandeel fiets is toegenomen van 14 naar 17 procent en het aandeel lopen is afgenomen van 24 naar 18 procent. Het aandeel OV is toegenomen van 36 naar 40.”

De modal shift naar auto, fiets en lopen lijkt dus voorlopig nog aan te houden, concludeert Scheltes. “De verschuiving naar meer gebruik van de auto is in het licht van de mobiliteitstransitie een onwenselijke ontwikkeling. Een toename van het aantal auto’s gaat niet alleen in tegen de Nederlandse duurzaamheidsdoelstellingen. Het vergroot naar verwachting ook het fileleed als straks de wegen nog drukker zullen worden wanneer alle voormalige autoreizigers ook weer naar kantoor gaan.”

Grote uitdaging

De verschuiving naar fietsen en lopen is volgens hem weer wel een goede ontwikkeling. “Het kan bijdragen aan het verlichten van capaciteitsknelpunten in het OV – in de normale situatie -, aan een toename van duurzame mobiliteit en aan efficiënt ruimtegebruik.”

De grote uitdaging van de hedendaagse mobiliteitstransitie is volgens de OV-expert het terugwinnen van de voormalige OV-gebruiker uit de auto en het vasthouden van de mobiliteitstransitie naar fietsen en lopen. “De komende tijd gaan we zien hoe dit zich gaat ontwikkelen, en of we ooit weer teruggaan naar het oude normaal of dat (een deel van) deze mobiliteitstransitie blijvend zal zijn.”

Meer weten over dit onderwerp? Neem 30 juni en 1 juli gratis deel aan het OV Congres. Tijdens deze online bijeenkomst staat de vraag centraal hoe de OV-sector, ondanks de zware klappen van de coronacrisis, de belangrijke duurzaamheidsomslag kan maken.