Jaaroverzicht deel 2: innovatieve concessies en personeelstekort

Innovatie wordt een steeds belangrijker thema in het openbaar vervoer. Vooral in de tweede helft van het afgelopen jaar werden er door de sector belangrijke stappen gezet op dit gebied, mede door de start van nieuwe concessies. Ook concessieverleners gaven aan na te denken over de benodigde innovaties in de mobiliteitssector. Tegelijkertijd moest de sector hard aan de slag met de werving van nieuwe personeel, omdat het tekort aan chauffeurs zorgde voor rituitval. 

Eind augustus kwam aan het licht dat vrijwel alle busvervoerders worstelden met een tekort aan buschauffeurs en in het streekvervoer vielen zelfs ritten uit omdat er niet voldoende personeel beschikbaar was. Door speciale wervingsdagen, nieuwe opleidingstrajecten en samenwerkingen met scholingsinstituten, gingen de vervoerders aan de slag met het werven van nieuwe chauffeurs. Maar de uitval leverde uiteindelijk wel enkele boetes op.

Verduurzaming busvervoer

Het aantal duurzame bussen is in 2018 flink toegenomen en nu dubbel zo hoog als een jaar geleden. In verschillende nieuwe concessies stroomden elektrische of gasbussen in en ook de stadsvervoerders zetten stappen. RET verwacht zelfs de laatste veertig dieselbussen te hebben gekocht en in het Amsterdamse stadsvervoer mogen in 2020 de eerste dertig elektrische voertuigen verwacht worden.

Het vervangen van dieselbussen door elektrische varianten blijft voor een uitdaging zorgen, maar op verschillende plekken wordt geholpen door de concessieverleners. In de regio Rotterdam heeft de MRDH de vervoerders daarbij geholpen door een bussenlening beschikbaar te stellen aan RET en EBS. En de Vervoerregio Amsterdam steunde vervoerder EBS bij haar ambitie om gedurende de concessie te verduurzamen. Hoewel de concessie daar nog drie jaar duurt, rijden hier sinds november toch tien elektrische voertuigen op lijn 316.

Concessies

De noodzaak voor innovatie in het openbaar vervoer bestaat dus niet louter enkel bij de vervoerders, maar lijkt ook zijn doorgedrongen bij de concessieverleners. Dit biedt meer ruimte voor innovatieve concessies. De Zuid-Hollandse gedeputeerde sprak zich bijvoorbeeld positief uit over de geleidelijke veranderingen die worden doorgevoerd in de concessie Drechtsteden-Molenlanden-Gorinchem.

Bovendien maakte de provincie Noord-Brabant kenbaar het OV op de schop te willen gooien, door te kijken naar de mogelijkheden om de OV-concessie te vernieuwen. De provincie wilde meer ruimte bieden voor flexibel vervoer en deelsystemen. In Noord-Holland werd besloten de concessie Gooi en Vechtstreek met twee jaar te verlengen, zodat de provincie langer de tijd heeft om na te denken over de integratie van doelgroepenvervoer en OV, MaaS, dunne lijnen en de overstap naar mobiliteitsconcessies.

Nieuwe concessiegrenzen

In Oost-Nederland is het in ieder geval zeker dat de OV-concessies flink gaan veranderen, omdat hier besloten is om de huidige concessiegrenzen opnieuw in te delen. Dat is een uitdaging omdat die concessies op verschillende tijden aflopen, maar daarvoor is een overgangsregeling afgesproken. Nu de herindeling definitief is, gaan de provincies Flevoland, Gelderland en Overijssel samen concessies op de markt brengen. De eerste daarvan is de concessie IJssel-Vecht.

Maar het bestek is niet heel positief ontvangen. Aan de ene kant zeiden de ROCOV’s op basis van het concept Programma van Eisen te vrezen voor het OV op de langere termijn. Aan de andere kant kwam juist kritiek dat de provincies juist niet ambitieus genoeg waren in hun eisen richting een nieuwe vervoerder.

Management-wisselingen

Op managementniveau is er ook flink wat veranderd in de OV-sector in het afgelopen jaar. Aan het begin van 2018 droeg Qbuzz-directeur Jan Kouwenhoven zijn functie over aan Gerrit Spijksma en na jaren voor het OV-bureau Groningen Drenthe te hebben gewerkt, stapte Jan van Selm over naar DOVA. Verder bleek aan het einde van het jaar dat Connexxion-topmannen Bart Schmeink en Eric van Eijndhoven gaan vertrekken en ook Keolis-directeur Cees Anker treedt na zeven jaar terug. NS-topman Roger van Boxtel blijft juist een jaar langer.

Bovendien was er ook op bedrijfsniveau sprake van enkele grote aanpassingen. De naam Veolia is al niet meer actief in het Nederlandse OV, maar het bedrijf had nog wel aandelen in het Franse Transdev. Dat is de moedermaatschappij van Connexxion. Dit jaar heeft Veolia alle aandelen echter verkocht aan het Duitse Rhetmann en trok zich daarmee volledig terug uit het OV. Tevens was er opnieuw sprake van een mogelijke verkoop van Arriva door moederbedrijf Deutsche Bahn.

Beroep

Hoewel er zowel in 2017 als 2018 verschillende concessies zijn gegund, werd er lange tijd geen bezwaar tegen ingediend door een verliezende partij. Eind 2018 kwam een einde aan die beweging. Connexxion had bij de gunning van de concessie Voorne-Putten aan EBS al aangegeven in gesprek te willen met de concessieverlener en na verlies van Haaglanden, volgde een bezwaar. Connexxion zei bewijs te hebben dat de juiste procedures niet waren gevolgd.

Bovendien was NS het niet eens met de boete die de vervoerder heeft gekregen van de Autoriteit Consument en Markt (ACM). Daarom stelde de spoorvervoerder beroep in tegen het besluit van de ACM om het bezwaar tegen de boete van 41 miljoen euro ongegrond te verklaren. De vervoerder was het  niet eens met het oordeel en de onderbouwing van de ACM en stapte naar de rechtbank in Rotterdam.

Ongelukken

Bovendien werd de sector in 2018 opgeschrikt door enkele hevige ongelukken, waarbij meerdere dodelijke slachtoffers vielen, waaronder jonge kinderen. In april stierf een veertienjarig meisje na een aanrijding door een stadsbus en in september overleden vier jonge kinderen nadat een elektrische Stint-bakfiets in Oss op het spoor belandde. Uiteindelijk werd besloten om de Stint helemaal niet meer toe te laten op de openbare weg.

De veiligheid op het spoor kwam meerdere keren aan de orde in het afgelopen jaar. Begin december waarschuwde de ILT nog voor gevaarlijke situaties op het spoor omdat de tijd tussen de gunning van een spoorconcessie en de start van een nieuwe dienstregeling te kort is. De inspectie deed enkele aanbevelingen en staatssecretaris Stientje van Veldhoven beloofde hiernaar te kijken. Veiligheid op het spoor zal extra aandacht krijgen in het bredere onderzoek naar de effecten van openbaar aanbesteden in het openbaar vervoer.

Dit thema zal in 2019 uitgebreid aandacht krijgen in het kader van de midterm review van NS. Het is namelijk de bedoeling dat in 2020 een definitief besluit genomen wordt over de spoorordening in Nederland en over de positie van NS op het hoofdrailnet.