‘Alleen bij aanbesteding van gehele spoor sprake van eerlijke marktwerking’
Eerlijke marktwerking op het spoor ontstaat alleen wanneer alle binnenlandse spoorlijnen worden aanbesteed. Door slechts een deel van het spoor aan te besteden, wordt eerlijke concurrentie tegengewerkt en daar heeft de reiziger geen baat bij. Dit standpunt hadden verschillende sprekers tijdens het UITP Conferentie in Brussel vorige week.
Verschillende Europarlementariërs, topmannen uit de spoorsector en andere betrokken spraken tijdens deze conferentie over het Vierde Spoorpakket en de toekomst van de spoorsector in heel Europa. In het Vierde Spoorpakket stelde de Europese Commissie verregaande liberalisering van het binnenlands spoorvervoer voor, maar de Transportministers besloten dat lidstaten zelf mogen beslissen om op het spoor contracten onderhands te gunnen.
Volledige liberalisering
De sprekers waren het er grotendeels over eens dat er alleen sprake is van eerlijke concurrentie wanneer alle spoorlijnen worden aanbesteed. “Uitzonderingen zijn de nagel aan de doodskist van marktwerking”, zei Dominique Riquet. Hij is ondervoorzitter van de Commissie Vervoer en Toerisme in het Europese Parlement.
Ook volgens Jean-Marc Janaillac, de CEO van het Franse Transdev, moet het volledige spoor geliberaliseerd worden, omdat dit goed is voor de onderlinge concurrentie. “Pas wanneer er echt volledige marktwerking bestaat op het spoor, zullen er partijen komen die die markt grijpen.” Nu zijn het voornamelijk staatsbedrijven die in het buitenland op spoorlijnen rijden die aanbesteed worden.
Nederlandse spoor
In Nederland rijden op de nevenlijnen dochterondernemingen van buitenlandse staatsbedrijven. Ongeveer een kwart van het spoor is in Nederland aanbesteed. De concessie voor het hoofdrailnet wordt onderhands gegund aan de NS.
Daardoor kan een andere vervoerder niet rijden op deze lijnen. Alleen wanneer de NS zich niet voldoet aan de concessievoorwaarden, kan het contract weer worden ingetrokken. De laatste tijd is er veel commentaar op de concessie van NS op het hoofdrailnet. De directeur van Arriva riep eerder al op om het contract met NS te ontbinden vanwege het Fyra-debacle.
Concurrentie
Er zijn nog maar weinig landen in Europa waar het gehele spoor is opgeknipt. Aanbesteding is echter wel heel goed voor de onderlinge concurrentie en dit is volgens Kristin Hentschel dit positief voor de reiziger. Hentschel is de co-voorzitter van de werkgroep van IRG Rail die zich bezighoudt met wetsvoorstellen. In IRG Rail werken instanties uit 26 landen samen om een competitieve, efficiënte en goed opererende Europese spoormarkt te creëren. “Concurrentie is een belangrijke prikkel om de service te verbeteren. Concurrentie is dus geen einddoel op zich, maar het is wel beter voor de reiziger.”
Door meer spoorlijnen aan te besteden worden wellicht ook meer private partijen gestimuleerd om spoorvervoer aan te bieden, denkt de CEO van Transdev. Janaillac: “Er is nu alleen sprake van wat ‘cherry-picking’ door buitenlandse staatsbedrijven.” Hij roept op tot gereguleerde aanbestedingen. “Dan is er ruimte voor meer innovatie, het vervoer wordt klantvriendelijker en het is goedkoper. Waarom zou het wel bij de bussen kunnen en niet op het spoor?”
Regelgeving
Hoewel de Raad van Transportministers al besloten heeft dat landen zelf mogen besluiten om wel of niet te liberaliseren, riepen de partijen tijdens deze conferentie op om alsnog een duidelijke wetgeving te ontwikkelen. “Er ontbreekt zekerheid over de stap die we nu moeten nemen”, aldus Lucy Anderson, lid van de Commissie Vervoer en Toerisme in het Europese Parlement. “Er komen steeds nieuwe politici met een andere mening in de Europese Commissie, waardoor het nog steeds niet duidelijk is wat er nu gaat gebeuren.”
Anderson is overigens van mening dat aanbesteden op het spoor geen goed plan is. Volgens haar is het in Groot-Brittannië ook niet gelukt. “Er zijn wel succesverhalen in Engeland, maar in zijn algemeenheid is het spoor in Engeland duur, druk en mensen krijgen geen goede deal. In mijn ogen is het gemakkelijk: ofwel treinvervoer aanbieden in je eigen land of in andere landen.”
Goede wetgeving
De andere partijen gaven toe dat het aanbesteden van het spoor niet altijd even goed gelukt is tot nu toe. “Slechts weinig landen implementeren meteen het juiste systeem”, was de mening van Merja Kyllönen. Zij zit ook in de Commissie Vervoer en Toerisme. Daarom is het juist zo belangrijk om goede wet- en regelgeving te ontwikkelen over het aanbesteden van spoorvervoer. “Om een goed systeem te implementeren is geduld en lef nodig, want anders krijg je slecht beleid.” Stefan Sedin, de CEO van de Zweedse Public Transport Association, vertaalde dit als volgt. “De regering moet een systeem ondersteunen en controleren waarin de vervoerder voldoende economische prikkels heeft om de voorwaardes van de concessies te behalen.”
Ook Piers Marlow, de Bussiness Development Director bij Arriva en voorzitter van EPTO, denkt niet dat marktwerking een probleem is, maar erkent het risico van een slechte aanbesteding. “De landen die wel hebben aanbesteed, hebben slechte tenders gecreëerd. Marktwerking is niet het automatische antwoord op alles.”
Inge Jacobs
Lees ook:
Wie heeft er nu baat bij het liberaliseren/privatiseren?
Wij waren rijk als Nederlandse burger, water, riolering, energievoorziening, openbaar vervoer, post/telefoon, gezondheidszorg was van ons. Privatisering alles voor een appel en eitje verkocht. Zie de enorme wanorde van openbaar vervoer, telefoon, post, zorg, huishuren, onderhoud/instandhouding van de spoorweg etc.
De overheid, wij dus, hebben een taak de zorg voor deze maatschappij en niet een private instelling.
Sommige zaken in een samenleving moet de overheid nadrukkelijk sturen. Vervoer van mensen is er zo een. Liberalisering geeft wanorde tegen verkeerde tarieven. CO2 reductie en vergroening van de samenleving. Klant en Land daar gaat het om en niet om hobbyisten of geldmakers.Samen werken aan een goed rail verkeerssysteem en verder OV en niet elkaar de tent uitvechten. Reizigers vervoeren!
“Nee, dat moeten we zeker niet hebben” denkt de politicus dan, en NS harkt de HRN-concessie plus HSL-Zuid binnen. Oneerlijk? Nee, gewoon dezelfde fout gemaakt als NS ook altijd doet: niet klant en land, maar systeemaanbod en eigenbelang centraal stellen.
FMN had zich bescheidener moeten opstellen, meer van: “wat zou u willen? Wat zouden wij beter moeten doen, beste reizigers, burgers en politici? Waar zouden we u blij mee kunnen maken?” En vervolgens daar onderbouwd op reageren met een voorstel.
Dit onbegrip over doel versus middel is m.i. ook de kern van de mislukte FMN-lobby. Het voorstel was gestoeld op een klassieke aanbodsvisie (’treintjes rijden’) en op commercieel eigenbelang. Die aanpak kennen we ook van NS, dus wat is dan de meerwaarde voor klant en land? Vervolgens framed NS – notabene zelf de grootste lijnvoeringsknipper en spoorchaosproducent – daar ronduit geniaal het onprettige beeld van versnippering en spoorchaos om heen.
Het gaat er niet om wat eerlijk of oneerlijk is, het gaat om het belang van klant en land! Dat moet, zal en zal ook de drijfveer blijven achter politieke besluitvorming. Marktwerking als eenzijdig ideaalbeeld is de grootste fout die in de voorgaande jaren is gemaakt. Marktwerking is een besturingsconcept – niet meer en niet minder. Het kan goed sturen, maar ook catastrofaal fout. De essentie waar het om draait is het goed besturen van ’s lands mobiliteit.