‘Strengere veiligheidscontroles in OV onwerkbaar en onwenselijk’

Strengere controlemaatregelen in het openbaar vervoer zijn grotendeels onwerkbaar en onwenselijk, zelfs in het licht van de verijdelde terreuraanslag op de Thalys afgelopen week. Hoewel een zwaarbewapende jihadist daar zonder al te veel moeite aan boord van de trein wist te komen, zou het openbaar vervoer veel erger ontwricht worden door een massa toegangspoortjes en bagagechecks, vindt veiligheidsexpert Bibi van Ginkel van instituut Clingendael.

“Openbaar vervoer kent een bepaalde mate van gemak en toegankelijkheid”, zegt Van Ginkel, die als senior onderzoeker veiligheid en terrorisme aan instituut Clingendael is verbonden. “Als je de veiligheidsprocedure anders inricht, dus zwaarder maakt zoals naar het voorbeeld van Schiphol, dan valt eigenlijk het bestaansrecht van openbaar vervoer weg. Bij aanslagen op een vliegtuig zijn er ook veel meer slachtoffers in één keer. Mede daarom zijn daar de veiligheidsmaatregelen veel strenger”, aldus Van Ginkel.

Strengere controles

Na de verijdelde aanslag riep in Duitsland een lid van de CDU/CSU-fractie in de media op tot betere veiligheid en strengere controles in het spoorverkeer. Zaterdag meldde de Belgische premier Charles Michel al dat hij met Nederland, Frankrijk en Duitsland overleg wil over de veiligheid op internationale treinen. Michel wil strengere bagagecontroles en beter zicht op de identiteit van reizigers.

“De reden dat we het openbaar vervoer noemen, is ook de reden dat het zo toegankelijk is”, zegt Van Ginkel. “Wanneer je reistijd verdubbelt omdat je eerst langs allerlei veiligheidsmaatregelen moet, waarom zou je dan nog met de trein gaan? In dat opzicht ontwrichten strengere veiligheidsmaatregelen het openbaar vervoer meer dan een terreuraanslag.”

Publieke onrust

Dat is volgens Van Ginkel nu precies een ongewenst neveneffect van een aanslag. “Terroristen hopen op publieke onrust, dat speelt hen in de kaart, zelfs als een aanslag mislukt, zoals nu.” De beste verdediging tegen terreur is volgens de veiligheidsexpert daarom je ‘kalmte bewaren’ en per geval bekijken wat de beste oplossing is.

Tussenvormen zijn mogelijk, denkt Van Ginkel, die ook is verbonden aan het International Center for Counterterrorism in Den Haag. “Denk aan de kanaaltrein, waar reizigers wel eerst langs beveiliging moeten en inchecken. Mogelijk is zoiets ook een oplossing voor grensoverschrijdend vervoer als de Thalys. Maar voor een gewone intercity? Dat lijkt me onwaarschijnlijk. Terwijl de terrorist ook net zo goed daar in had kunnen stappen. Zo’n trein komt bijvoorbeeld niet altijd op hetzelfde perron binnen. Hoe ga je de controleomgeving vormgeven?”

Bestaande maatregelen

Bestaande maatregelen kunnen al veel helpen. Cameratoezicht en gesloten OV-poortjes maken het mogelijk mensen zonder geldig vervoerbewijs te weren. “Deze maatregelen zijn met name bedoeld om geweld tegen conducteurs tegen te gaan. Kijk eens hoe lang dat heeft geduurd, terwijl het veel meer deel uitmaakt van de dagelijkse realiteit dan een terreuraanslag.” Houd de context in het oog, wil Van Ginkel maar zeggen.

Strenger in de gaten houden van mogelijke terroristen is ook niet zaligmakend. Er zijn volgens Van Ginkel al gauw twintig mensen nodig om iemand 24 uur per dag, zeven dagen in de week te schaduwen. Beter is het om die bestaande maatregelen zo goed mogelijk in te zetten. Overigens is de beveiliging op station Brussel Zuid sinds vrijdag opgeschroefd.

Terroristische aanslag

Afgelopen vrijdag ontkwamen passagiers van de Thalys naar Parijs ternauwernood aan een terroristische aanslag. De Marrokaanse Ayoub El Kahzzani (26) stapte vermoedelijk bij station Brussel Zuid in, gewapend met een kalashnikov machinegeweer waarvoor hij negen magazijnen bij zich droeg en diverse messen. Toen hij uit het toilet kwam met ontbloot bovenlijf en het geweer over zijn schouder, werd hij ter hoogte van de Franse stad Arres uitgeschakeld door drie Amerikanen en een Brit: de twee militairen Spencer Stone en Alek Skarlatos, hun vriend Anthony Sadler en de Britse zakenman Chris Norman.

De vier mannen kregen in het Élysée-paleis, het onderkomen van de Franse president Hollande, voor deze heldendaad de hoogste onderscheiding van Frankrijk, la Légion d’honneur (het erelegioen). Ook een andere Fransman en een Franse Amerikaan kregen de onderscheiding omdat zij als eerste een poging ondernamen om de vermeende terrorist te stoppen.

Islamitische Staat

Volgens Sophie David, de advocaat van de overmeesterde El Kahzzani, heeft haar cliënt geen terroristisch motief, maar wilde hij een overval plegen om aan eten te komen. Verschillende Europese inlichtingendiensten zeggen echter dat hij mogelijk betrokken is geweest bij acties van terreurgroep Islamitische Staat (IS) in Syrië.

Ook de Spaanse krant El País zegt dat de Marokkaan banden heeft met een radicaal-islamitische beweging. De Spaanse veiligheidsdiensten waarschuwden Frankrijk begin vorig jaar nog voor de man.

Martijn van Best