Tien vragen over ongelukken met lachgas achter het stuur
Er gebeurden afgelopen maand meerdere ernstige verkeersongelukken waarbij lachgas waarschijnlijk een rol speelde. Wat is lachgas? Waarom gebruiken jongeren het eigenlijk achter het stuur? Wat is er tegen te doen? Deze en nog zeven vragen. “Uit gesprekken met focusgroepen van jongeren komt verder naar voren dat alcohol of drugs gebruiken achter het stuur een kick geeft.”
1. Veroorzaakten lachgasgebruikers echt zoveel verkeersongelukken?
Zomaar een greep uit de nieuwsberichten van afgelopen maand. “Op de Groot Haesebroekseweg in Wassenaar is in de nacht van zondag 14 op maandag 15 april een auto tegen een boom aan gereden. In de auto werd een fles met lachgas aangetroffen.”
“Een enorme puinhoop in tankstation De Vink, langs de A20 bij Nieuwerkerk aan den IJssel. Een auto reed in de nacht van maandag 15 op dinsdag 16 april rond 02.00 uur de winkel van het tankstation binnen. Volgens een ooggetuige renden vier personen meteen na het ongeluk weg. De vier mannen, die lachgas bij zich hadden, zitten vast vanwege het politieonderzoek.”
“Aan de Bossche kant van de Hedelse brug is zaterdagavond 20 april een auto van de weg geraakt. Ernaast lag een buis met lachgas. Van de bestuurder en mogelijke passagiers ontbreekt elk spoor.”
“De politie heeft in de nacht van maandag 22 op dinsdag 23 april in zijn woonplaats Tilburg een 29-jarige man opgepakt. Hij was op de Buitenstraat over de voet van een vrouw gereden en was daarna doorgereden. Op de Vredeman de Vriesstraat moest een man opzij springen om niet door de man geraakt te worden. Beide slachtoffers en agenten zagen dat de bestuurder een grote ballon met vermoedelijk lachgas in zijn hand had.”
2. Wat is lachgas eigenlijk?
Mogelijke ‘hoofdrolspeler’ in deze ernstige ongelukken is lachgas. “Lachgas (distikstofmonoxide, N2O) is een kleurloos, niet-irriterend, zoetgeurend en zoet-smakend gas”, schrijft het Trimbos-instituut in een brochure. “Het inhaleren van lachgas zorgt voor een kortdurende maar sterke roes. Er is sprake van bewustzijnsdaling die een beetje lijkt op dronkenschap. Mensen die lachgas inhaleren dus als drug doen dat vrijwel altijd via een ballon. Het gas wordt door middel van een slagroom-spuit of een cilinder in de ballon gespoten.”
3. Het is zeker iets voor jongeren?
Volgens de kennisinstelling is het ‘ooit-gebruik’ van lachgas het hoogst onder uitgaanspubliek van 15-35 jaar. In hun ‘middelenmonitor’ over de periode 2015 tot en met 2017 kwam eind vorig jaar naar voren dat mbo- en hbo-studenten van zestien tot en met achttien jaar meer lachgas tot zich namen. 29 procent gebruikte in 2017 weleens lachgas, tegen 20 procent in 2015, schrijft persbureau ANP. Het blijken wel vooral experimenten.
Lachgasampullen zijn makkelijk en legaal verkrijgbaar. Bovendien zijn ze goedkoop.
Ter vergelijking: in 2017 heeft 85 procent van de studenten weleens alcohol gedronken, bijna driekwart nog kortgeleden. Een op de vijf drinkt meer dan tien glazen op een dag in het weekend. Tabak werd door slechts 17 procent van de studenten dagelijks gerookt, al heeft ruim de helft weleens een peuk opgestoken.
4. Waarom is het dan nu ineens zo’n ‘hot issue’?
Lachgas is dus, zo valt ook te concluderen uit het onderzoek, al langer populair. Maar waarom lijkt het nu dan zo’n ‘hot issue’? “Dat durf ik niet te zeggen”, zegt Gea-Marit Dekker, onderzoeker jongeren en gedrag bij TeamAlert. Wat volgens haar in waarschijnlijk mee speelt: lachgasampullen zijn makkelijk en legaal verkrijgbaar. Bovendien zijn ze goedkoop. Groepsgedrag is ook een hele belangrijke: jongeren jutten elkaar op en durven geen nee te zeggen. En social media. Dekker wijst op de berichten op Facebook en Instagram dat Ex on the Beach-deelnemer Lena een ravage zou hebben aangericht in Leeuwarden door met een vriendin in de auto lachgas te gebruiken.
5. Waarom gebruiken jongeren vaak lachgas in de auto?
“We denken dat lachgas wel meer op feestjes wordt gebruikt dan in de auto”, zegt Dekker. “Maar we zien wel dat het daar gebruikt wordt en dat vinden we alarmerend.” Waarom dan juist in de auto? Daar heeft ze wel een verklaring voor. “Volgens mij vinden jongeren een auto een fijne plek om drugs te gebruiken. Een eigen plek. Hier kunnen ze zich alleen of met vrienden terugtrekken. Uit gesprekken met focusgroepen van jongeren komt verder naar voren dat alcohol of drugs gebruiken achter het stuur een kick geeft. Rijden met iets op is volgens hen extra leuk.”
6. Is dat eigenlijk strafbaar?
Er zijn diverse wetsartikelen die het mogelijk maken om iemand die onder invloed is te vervolgen, vertelt Bert Kabel, advocaat en gespecialiseerd in verkeersrecht, tegen de NOS. Hij wijst op artikel 8, lid 1 van de Wegenverkeerswet. Dat verbiedt rijden onder invloed van middelen die (nog) niet nader zijn omschreven maar waarvan bekend is dat het gebruik de rijvaardigheid kan verminderen. Lachgas valt daar volgens hem ook onder.
Iemand kan ook gewoon veroordeeld worden voor gevaarlijk of roekeloos rijgedrag.
Maar dan moet je wel bewijs hebben dat een bestuurder onder invloed is van lachgas. Dat is lastig, zegt Kabel. Een roes is immers maar kortstondig. Alleen een tank en ballonnetjes in de auto hebben is volgens hem niet voldoende bewijs. Er moeten bijvoorbeeld getuigen zijn die gezien hebben dat de bestuurder ze gebruikt heeft.
Een ‘oplossing’ zou kunnen zijn, denkt Kabel, om het strafbaar te stellen om een lachgas in het dashboardkastje van de auto te hebben liggen. Maar, benadrukt hij op de nieuwssite: ook al is er geen bewijs dat iemand lachgas gebruikt heeft achter het stuur, dan kan diegene ook gewoon veroordeeld worden voor gevaarlijk of roekeloos rijgedrag.
7. Is gebruik überhaupt strafbaar?
Door een besluit van het Europese Hof valt lachgas sinds 1 juli 2016 onder de Warenwet valt, schrijft het Trimbos-instituut in de brochure. Eet- en drinkwaren zijn een belangrijke categorie in die wet. Voor die tijd viel het onder de Geneesmiddelenwet.
Degene die lachgaspatronen of ballonnen met lachgas aanbiedt aan gebruikers – gratis of voor geld – is de verantwoordelijk voor de veiligheid van het product dat hij of zij levert. Er zijn geen aanwijzingen dat gebruik van lachgas tot een ernstig gezondheidsrisico leidt. Daarom handhaaft de NVWA niet. “Verkoop, handel, bezit en gebruik van lachgas is dan ook niet strafbaar”, staat in de brochure.
8. Wat kan een jongerenorganisatie als TeamAlert doen?
TeamAlert heeft in samenwerking met het Trimbos-instituut een nieuw project ontwikkeld: The Day After, dat inspeelt op de lachgasproblematiek. Jongeren moeten door middel van escaperoom-spellen oplossen wat de avond ervoor gebeurd is.
Het doel van The Day After is jongeren bewust te maken en te trainen in het hebben van zelfcontrole. Hierdoor moet de doelgroep in de toekomst verleidingen weten te weerstaan, zoals drugsgebruik in het verkeer. Door middel van het spel en video-element leren jongeren zelfcontrole te hebben en wordt er positieve gedragsverandering teweeggebracht. Dat sluit aan bij hun ontwikkeling: jongeren van deze leeftijd kenmerken zich door weinig impulscontrole en aandachtsproblemen. Het project is geschikt voor jongeren tussen de 16 en 18 jaar en wordt gegeven op de bovenbouw vmbo, havo, vwo en mbo.
Campagnes om de schade te beperken als het toch gebeurt, zet TeamAlert ook in
Dit is een voorbeeld van een campagne met een preventieve insteek, vertelt Dekker. Het gaat niet expliciet over drugs of alcohol. Doel is dat jongeren leren zelfcontrole te hebben, zodat ze nee durven zeggen. Nee tegen drugsgebruik in het verkeer bijvoorbeeld.
Campagnes om de schade te beperken als het toch gebeurt, zet TeamAlert ook in, legt ze uit. Zo worden jongeren, onder meer tijdens festivals, op het hart gedrukt om niet met iets achter de kiezen achter het stuur te kruipen. En om niet in te stappen bij iemand die iets op heeft.
9. Wat vindt Veilig Verkeer Nederland?
Veilig Verkeer Nederland (VVN) is blij met de acties van TeamAlert, vertelt woordvoerder Ingrid Wetser. “Hartstikke goed, super. We hebben nauw contact en ondersteunen ze van harte.” Hun projecten zijn volgens haar een mooie aanvulling op die van VVN.
Wetser ziet ook heil in andere maatregelen. Volgens haar zou het goed zijn als rijinstructeurs hun leerlingen tijdens rijlessen wijzen op de gevaren van lachgasgebruik achter het stuur. “Wat ik voor me zie: tijdens de rijlessen gaat het niet alleen over verkeersregels en het bedienen van de auto. Het gaat ook over inzicht en gedrag. Over dat je je verantwoordelijkheid moet nemen tijdens het autorijden. Daar mag meer aandacht voor zijn. Dat is er al, maar het onderwerp lachgas moeten ze hier ook in meenemen.”
Niet gebruiken en niet instappen bij iemand die het gebruikt heeft, dat is wat haar betreft de boodschap
Dat kan misschien niet 1,2,3, erkent ze. “Rijinstructeurs moeten dan op zich nemen. Zij kunnen er in een gesprek tijdens de rijles aandacht aan besteden. Hoe dat verankerd moet worden, daar gaat het CBR over. Wij kunnen het wel aanbevelen in de contacten die we met ze hebben.”
Een campagne zoals die van B.O.B zou ook zin hebben, stelt Wetser. “Rijden met alcohol op, dat doen jongeren minder. Als je jongeren spreekt, hoor je dat ze niet meer instappen bij iemand die gedronken heeft. Het is de sociale norm geworden. Dat moet ook voor lachgas gebeuren. Ik weet: het geeft een korte kick en gaat weer weg. Maar ik lees ook: het blijft langer naijlen.”
Niet gebruiken en niet instappen bij iemand die het gebruikt heeft, dat is wat haar betreft de boodschap. Jongeren moeten hier vooraf over nadenken, benadrukt ze. Als je eenmaal iets gebruikt, kunnen je normen vervagen.
10. Moet de overheid het niet gewoon verbieden?
Verschillende gemeenten willen dat er landelijk beleid komt om gebruik en overlast van lachgas tegen te gaan, meldt De Volkskrant. Zo wil Burgemeester Ferd Crone van Leeuwarden dat de drug weer onder de Geneesmiddelenwet valt, zodat er makkelijker kan worden gehandhaafd.
Gemeenten namen afgelopen Koningsdag zelf maatregelen om het gebruik van lachgas te beperken. In onder meer Alkmaar, Hoorn, Veldhoven en Amstelveen is een verbod opgenomen in de evenementenvergunning. Door zo’n beperking mag de organisator geen lachgas verkopen of weggeven. Maar aan verkoop buiten de evenementen kunnen de gemeenten niks doen.
Parlementariërs willen eerst zeker weten wat de risico’s zijn van het gebruik van lachgas.
Tweede Kamerleden reageren lauw op de oproep, meldt het Algemeen Dagblad. Parlementariërs willen eerst zeker weten wat de risico’s zijn van het gebruik van lachgas. Ook twijfelen ze over de uitvoerbaarheid van een verkoopverbod of leeftijdsgrens.
De almaar stijgende populariteit van lachgas baart staatssecretaris Blokhuis (Preventie) wel zorgen, schrijft de krant ook. Hij gaat op een rij zetten wat de risico’s van het gebruik zijn en of de overheid moet ingrijpen. Maar hij wacht eerst op de resultaten van een onderzoek van onder meer het Trimbos-instituut. Dat moet deze zomer verschijnen.
