HOV snelle oplossing, maar niet voor iedereen

Het openbaar vervoer maakt de laatste jaren een transitie door met de opkomst van HOV-formules. Sneller, frequenter en gemakkelijker toepasbaar, zo klinkt het vaak. Maar buurt- en stadsbussen verdwijnen mede daardoor steeds meer uit de wijk. Alleen al in de steden verdween de afgelopen tien jaar 10 procent van de lokale bussen.

Hoogwaardig openbaar vervoer (HOV) is er in vele smaken: van tram tot metro tot aan regiotreinen en natuurlijk de snelle bus. Omdat het mobiliteitsnetwerk van Nederland steeds meer aan verdichting onderhevig is en we ook rekening moeten houden met bestaande infrastructuur, kan in een groeiende gemeente of regio niet zomaar ‘even’ een nieuwe tram- of metroverbinding worden aangelegd. Het vraagstuk van de kosten komt daar nog bovenop. Niet gek dus, dat er steeds vaker wordt gekeken naar hoogfrequente buslijnen als alternatief.

Nederland telde in 2023 al zeventien HOV-formules, zoals de snelle busverbinding tussen Breda en Utrecht (Brabantliner), drie busverbindingen tussen Arnhem en Nijmegen, de regiotrein van Arnhem naar Doetinchem (Breng Direct) en het Randstadnet, dat meerdere concessies en vervoerders dekt in de provincies Noord- en Zuid-Holland en Flevoland. In het snelgroeiende Eindhoven werd door de gemeenteraad onlangs nog gepleit voor een nieuw onderzoek naar de slagingskansen voor een tram, metro of lightrail. Maar Monique Esselbrugge (D66), de verantwoordelijk wethouder Mobiliteit, en de Metropoolregio Eindhoven (MRE) zien liever dat extra lange snelbussen het mobiliteitsvraagstuk van de regio Eindhoven oplossen.

Bijna 10 procent van alle lijnen rijdt inmiddels onder HOV-formule

Kortom: door heel Nederland wordt de HOV-bus genoemd als de gemakkelijk toepasbare oplossing in een steeds drukker wordend mobiliteitsnetwerk. Kennisplatform CROW ziet dat “na een jarenlang redelijk stabiel aantal ov-lijnen na corona een duidelijke afname te zien is”. Volgens CROW is het gevolg daarvan dat “lijnen worden samengevoegd en vervangen door Hoogwaardig Openbaar Vervoer (HOV) of vervangen door flexlijnen, ze komen dan in een andere vorm terug”. Inmiddels rijdt bijna 10 procent van alle buslijnen onder een HOV-formule en is het aantal stadslijnen de afgelopen tien jaar met dezelfde 10 procent afgenomen.

Niet doorschieten

Naast de vele voordelen van de HOV-bus, zoals eenvoudig, hoogfrequent, snel, comfortabel en passend in de omgeving, zijn er ook kanttekeningen te plaatsen. De HOV-bus brengt reizigers weliswaar sneller van bushalte naar bestemming, maar wat betekent het voor de bereikbaarheid voor buurtbewoners en de bushalte om de hoek?

Freek Bos, directeur van reizigersvereniging Rover, zegt de HOV-bussen alleen maar toe te juichen. “Ook voor de reizigers die nu verder moeten reizen naar de halte.” Volgens Bos is “de fout die echter wordt gemaakt, dat men het nodig vindt om te kiezen tussen de snelle bus en de ‘kronkelbus’. Dit moet geen keuze zijn, beide bussen zijn even belangrijk”, aldus de voorman van Rover.

Rotterdam is een van de recente voorbeelden waar veel te doen was over de komst van een HOV-buslijn. Daar werd stadsbus 44 van Rotterdam Centraal Station naar Rotterdam Zuidplein omgedoopt tot HOV Maastunnel. De gemeente Rotterdam prijst de vernieuwde buslijn als “onderdeel van een ov-traject dat uiteindelijk alle delen van Rotterdam met elkaar verbindt”. De bedoeling van het omvormen van de stadsbus naar een HOV-lijn was om de reizigers van het noordelijke naar het zuidelijke deel in de stad te ontlasten, omdat het met de komst van een HOV-verbinding minder druk zou worden in de metro’s van de Maasstad.

Sommige reizigers hebben geen alternatief wanneer zij hun halte verliezen

Daarnaast, zo klonk het triomfantelijk, was de busverbinding van Noord naar Zuid opeens een stuk sneller dan via de oude route met bus 44 nog in dienst als ‘gewone stadsbus’. Daar zat ook direct de kern van het probleem dat vervolgens ontstond: de snelheidswinst van de bus wordt niet alleen gehaald doordat de HOV-lijn deels over een vrije rijstrook rijdt, maar ook doordat de snelle bus niet meer dwars door de Rotterdamse Carnissebuurt gaat en er daardoor vier centrale wijkhaltes kwamen te vervallen.

Bewoners van een woonwijk waar haltes zijn verdwenen door de komst van een HOV-bus, in dit geval in Rotterdam, moeten voortaan opeens de wijk uit of op een van de overgebleven haltes opstappen op een minder frequent rijdende buurtbus om te kunnen reizen. “Sommige reizigers hebben geen alternatief wanneer zij hun halte verliezen, maar een alternatief moet er altijd zijn”, stelt Rover bij monde van Bos. Daaraan toevoegend: “Op sommige dunbevolkte gebieden is het dan misschien geen bus maar een haltetaxi of een ‘opstapper’ die naar de grote halte rijdt, maar bereikbaarheid en openbaar vervoer moeten er zijn voor iedereen.”