Jaaroverzicht deel 2: OV-sector kruipt langzaam uit het dal

Steeds meer teruggekeerde reizigers in het openbaar vervoer en uitgestelde bezuinigingen. Na een vervelende start van het nieuwe jaar leek er in de loop van 2021 licht te gloren aan het einde van de tunnel. In drie delen blikt OVPro terug op het afgelopen jaar, met nu de beurt aan de maanden mei tot en met augustus.

Halverwege mei verviel na vijf manden dan eindelijk het dringende advies om alleen voor noodzakelijke reizen het OV te pakken. Reden voor de sector om de gezamenlijke campagne ‘Het OV is OK’ weer uit de ijskast te halen en op te frissen om de reiziger welkom terug te heten. NS kwam in het verlengde hiervan met nieuwe abonnementen voor werkgevers en nieuwe kortingstickets.

Spreiding

Dat de voertuigen weer steeds voller raakten, riep wel de vraag op of corona wel voor structureel ander reisgedrag zou zorgen. Een eerste analyse wees in elk geval uit dat voor de zomervakantie meer spreiding over de dag zichtbaar was. Er werd een stap gezet toen Hogeschool Inholland met overheid en vervoerders afspraken maakte om lestijden te spreiden. Maar de landelijke afspraken met onderwijsinstellingen over spreiding werden, tot teleurstelling van de OV-sector, niet verlengd.

Goed nieuws was er nog voor de zomer toen werd besloten de coronasteun door te trekken tot september 2022. Het zorgde ervoor dat zwarte scenario’s uit de transitieplannen geen realiteit zouden worden. In Rotterdam en Den Haag werden bezuinigingen in de dienstregeling naar achteren geschoven en de dienstregeling van NS lag halverwege het jaar weer op het oude niveau. Reizigersvereniging Rover was desondanks bezorgd over geschrapte lijnen en lagere frequenties die nog altijd in het verschiet lagen in het stads- en streekvervoer.

Reiziger op één

Ook de OV ombudsman vroeg zich af of de reiziger nog wel op één stond. Het terugschroeven van de dienstregeling leek namelijk een trend te worden en met het schrappen van servicebalies door NS zou service verder in het geding kunnen komen. De discussie rond dit voornemen hield aan, waarbij de spoorvervoerder bijval kreeg van het ministerie. Intussen was de beoogde personeelsreductie al bereikt zonder noodgedwongen ontslagen en werd duidelijk dat er minder banen dan verwacht verloren zouden gaan.

Financieel was er ook een meevaller voor NS, dat de miljoenenboete vanwege machtsmisbruik bij de aanbesteding van het Limburgse OV in 2014 definitief niet hoefde te betalen. Het eerste halfjaar van 2021 was door corona desondanks nog altijd financieel dramatisch. In Duitsland ging het de verkeerde kant op met dochter Abellio, waar werd ingegrepen met een herstructureringsprocedure.

Concurrentie met NS

De onvrede van private spoorvervoerders was er intussen niet minder op geworden. Zij stapten naar de rechter om de vergunning en subsidie aan NS aan te vechten voor het exploiteren van de nachttrein naar Wenen, waarmee Nederland in mei na vijf jaar weer was aangesloten op het Europese netwerk van nachttreinen. Ook werd een bodemprocedure voorbereid tegen nieuwe onderhandse gunning van het hoofdrailnet. De Europese Commissie deed eveneens beklag over de toegang tot de Nederlandse spoormarkt.

Forse kritiek op NS was er ook vanwege de proef met een reserveringsplicht om de fiets in de zomer mee te nemen in de trein. Voor de nieuwe hoofdrailnetconcessie werd voor de spoorvervoerder met het beleidsvoornemen intussen duidelijk dat die niet vanzelfsprekend tien jaar zal duren. Arriva besloot alvast definitief de concurrentie aan te gaan met NS en deed een aanvraag bij de Autoriteit Consument en Markt om vanuit Maastricht en Groningen nachttreinen te laten rijden naar de Randstad.

Nieuwe concessies

Terwijl de wereld er een stuk rooskleuriger uitzag, spraken Provinciale Staten van de provincie Overijssel hun zorgen uit over het plan om nog dit jaar te starten met de aanbesteding van de concessie IJssel-Vecht. Vanwege de onregelmatigheden bij de vorige aanbesteding, die leidden tot een ingetrokken gunning, werd intussen met Keolis een schadevergoeding van 2,9 miljoen euro overeengekomen.

In Zaanstreek en Waterland werden de noodconcessies toegewezen aan de huidige vervoerders Connexxion en EBS en hetzelfde gold voor Arriva in Zuidoost-Brabant. Voor de aankomende concessie Zaanstreek-Waterland werd het Programma van Eisen geactualiseerd, met als belangrijkste wijziging de eis van een 100 procent zero emissie busvloot. Iets verderop gingen plannen om de concessie Amsterdam vervroegd in te besteden vanwege corona in de prullenbak. Een nieuwe concessie ging in juli wel van start in Gooi en Vechtstreek. Dat gebeurde nog zonder elektrische bussen, die dankzij een nieuwe financieringsvorm wel in het vooruitzicht werden gesteld.

Laatste ’trapkar’

Nieuwe uitstootvrije voertuigen kwamen er in deze maanden wel in Groningen, waar Qbuzz twintig waterstofbussen en een waterstoftankstation in gebruik nam. HTM gaf groen licht voor de aanbesteding van in elk geval vijftig nieuwe trams en GVB nam afscheid van de laatste ’trapkar’. Over de grens besloot De Lijn tot een gefaseerde aanbesteding van 350 elektrische bussen. De Nederlandse regering besloot extra miljoenen beschikbaar te stellen voor een versnelde instroom van schone bussen.

Dat gebeurde vanwege de coronacrisis, wat een periode bleek waarin OV-personeel zich ondanks de lagere reizigersaantallen minder veilig voelde. Ze werden namelijk steeds vaker slachtoffer van incidenten. Die waren onder meer het gevolg van de mondkapjesplicht, die in tegenstelling tot veel andere plekken wel in het openbaar vervoer van kracht bleef. Maar tegelijkertijd met coronaversoepelingen besloten steeds meer reizigers eigenhandig geen gezichtsbescherming meer te dragen.

Managementwisselingen

In het management waren er ook in de loop van 2021 de nodige wisselingen. Manu Lageirse werd bij Transdev aangesteld als opvolger van Pier Eringa. Wilko Mol werd aangekondigd als de nieuwe EBS-directeur, want Wim Kurver besloot het stokje over te dragen. Ook OV ombudsman Bram Hansma vertrok, vanwege een conflict met zijn formele werkgever Rover. Het curatorium stapte niet veel later om vergelijkbare redenen op.

De OV-sector ontkwam bovendien niet aan de stoelendans in de landelijke politiek. Staatssecretaris van Infrastructuur en Waterstaat Stientje van Veldhoven stapte uit het demissionaire kabinet en werd vervangen door Steven van Weyenberg. De MRDH ten slotte moest op zoek naar een nieuwe manager OV, want Christel Mourik maakte met haar aanstelling als directeur een stap omhoog.

Lees ook het eerste deel van het OVPro jaaroverzicht. Over een paar dagen verschijnt het derde en laatste deel van dit drieluik.

Best gelezen artikelen van mei tot en met augustus 2021:

1. OV-NL: steeds minder reizigers dragen mondkapje in OV (30 juni)
2. Tweede Kamer eens met voorgenomen afschaffing mondkapjesplicht OV (24 augustus)
3. Geen boete voor niet dragen mondkapje in openbaar vervoer (27 juli)
4. EBS, HTM en RET kunnen bezuinigingen deels uitstellen (20 mei)
5. Connexxion en EBS rijden noodconcessies in Zaanstreek en Waterland (28 mei)